Τα τελευταία σαράντα περίπου χρόνια, αναπτύχθηκε σημαντική έρευνα και θεωρητικός προβληματισμός γύρω από δύο μεγάλα ζητήματα που συνιστούν, την ιδιαιτερότητα του πεδίου της εκπαίδευσης ενηλίκων, σε σχέση με την εκπαίδευση που πραγματοποιείται στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα. Hιδιαιτερότητα αυτή, αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους οι ενήλικοι προσεγγίζουν τη μάθηση και στην οικονομική-κοινωνική λειτουργία της εκπαίδευσης ενηλίκων.
Η διαφορετική αυτή προσέγγιση στη μάθηση, δημιούργησε την ανάγκη για μεταστροφή από τα παραδοσιακά, σε βιωματικά προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Ο εκπαιδευτής από τον ηγετικό ρόλο του και την απλή μεταβίβαση γνώσης, υιοθέτησε σταδιακά, σύγχρονες εκπαιδευτικές τεχνικές θέτοντας στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας τους ίδιους τους συμμετέχοντες, εστιάζοντας έτσι περισσότερο στον άνθρωπο-συμμετέχοντα και λιγότερο στη γραμμική παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού. Πλέον προτεραιότητα αποτελεί η δημιουργία προβληματισμού που θα προκαλέσει αναζήτηση γνώσης μέσω της αυτοανακάλυψης, καθιστώντας το συμμετέχοντα ένα εξερευνητή της γνώσης. Άλλωστε ένας από τους θεμελιωτές της εκπαίδευσης ενηλίκων ο PauloFreireαπό τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, επεσήμανε ότι «η ουσιαστική αγωγή είναι αυτή που θέτει προβλήματα και όχι αυτή που λύνει τα προβλήματα», χαράζοντας το δρόμο της αλλαγής στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Σήμερα αναζητούμε μεθόδους οι οποίες κάνουν ένα βήμα παραπάνω, εμβαθύνουν στον ίδιο το συμμετέχοντα, αναδεικνύοντας άγνωστες πτυχές του και κυρίως σπάζοντας τους εσωτερικούς μαθησιακούς του φραγμούς. Αυτή είναι η σύγχρονη προσέγγιση της εκπαίδευσης ενηλίκων.
«Η εκπαίδευση είναι μια θεατρική παράσταση», είχα ακούσει κάποτε από τα χείλη ενός καθηγητή μου, στην οποία πρωταγωνιστές είναι οι ίδιοι οι συμμετέχοντες ενώ ο εκπαιδευτής απλώς παρατηρητής-ενθαρρυντής, όπως ο θεατής σε μια παράσταση. Αυτός οφείλει να είναι ο νέος ρόλος του εκπαιδευτή, μια λέξη που δεν συμφωνώ καθόλου, απλά συμβατικά τη χρησιμοποιώ για λόγους κατανόησης. Θα προτιμούσα το χαρακτηρισμό του συντονιστή-ενθαρρυντή.
Όμως όσες θεωρίες και να αναπτυχθούν, όσες έρευνες και να διεξαχθούν στο πεδίο της εκπαίδευσης ενηλίκων, μεγάλη βαρύτητα αποκτά η ίδια η διάθεση του συντονιστή-ενθαρρυντή να ανοίξει τις πόρτες της εκπαιδευτικής διαδικασίας και να τολμήσει να δοκιμάσει, μέσα από μια τεκμηριωμένη προσέγγιση, ένα νέο δρόμο. Η σύγχρονη εκπαίδευση ενηλίκων απαιτεί ανθρώπους που τολμούν!
«Μόνο ότι δέχτηκες με την ψυχή σου, αυτό μόνο μαθαίνεις και αυτό ενσωματώνεις στη ζωή σου και στο χαρακτήρα σου», αυτή η φράση του αμερικανού φιλόσοφου Dewey και μάλιστα 100 χρόνια πριν, αποκαλύπτει τη βαθύτερη επένδυση που οφείλουμε να στοχεύουμε, μέσω της εκπαίδευσης.
Η αξιοποίηση νέων βιωματικών μεθόδων, οι οποίες συνδυάζουν διαφορετικά επιστημονικά πεδία αποδεικνύει τον ανοικτό χαρακτήρα της εκπαίδευσης ενηλίκων. Οι νέες μέθοδοι οφείλουν να στοχεύουν στην εσωτερικότητα και την ολιστική ανάπτυξη του ατόμου οι οποίες βελτιώνουν, ατομικές, διαπροσωπικές, διαπολιτισμικές και κοινωνικές δεξιότητες, δημιουργώντας ένα υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα δομηθούν οι τεχνικές και επαγγελματικές δεξιότητες και ικανότητες.
Αξιοποιώντας τις δυνατότητες ενός ευρωπαϊκού καινοτόμου σχεδίου, επιχειρήσαμε να φέρουμε δύο χώρους μαζί, την εκπαίδευση και το ψυχόδραμα, προκειμένου να προσδώσουμε στην εκπαιδευτική διαδικασία ένα περισσότερο ελκυστικό, αποδοτικό και ολοκληρωμένο χαρακτήρα. Οι ψυχοδραματικές βιωματικές τεχνικές οι οποίες εφαρμόζονται σε ομάδες, όπως “το ζέσταμα”, “το παιχνίδι ρόλων”, “δουλεύοντας με τα σύμβολα”, “η κοινωνιομετρία”, “η δυναμική της ομάδας”, κ.ά, δίδουν τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες να αποβάλλουν τις εσωτερικές αντιστάσεις τους και να μάθουν να δουλεύουν σ’ ένα δημιουργικότερο περιβάλλον.
Μέσα από την εμπειρία που αποκτήσαμε τα τελευταία χρόνια, ευελπιστούμε να δώσουμε μια νέα ώθηση στην εκπαίδευση ενηλίκων. Μια ώθηση που θα μας οδηγήσει σ’ ένα βήμα παραπέρα προς τον ουσιαστικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Η προσπάθεια αυτή πρέπει να είναι συνεχής και διαρκής. Πάνω σ’ αυτή τη βάση έχουμε επικεντρώσει τις προσπάθειες μας, στον τομέα της εκπαίδευσης ενηλίκων και της επαγγελματικής κατάρτισης.
Πίτερης Χαράλαμπος MSc
Δ/ντής Κατάρτισης
ΚΕ.ΚΑ.Π.Ε.Ρ.-ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ